Er hangt een vies luchtje in Nederland

Amsterdam. Als de lucht vuil is, gaat zijn hart tekeer en wordt hij kortademig. Jo Rodolf woont in de wijk Wittevrouwenveld in Maastricht, vlakbij een drukke autoweg. Metingen over de luchtkwaliteit zijn er niet. Rodolf: ,,Ik heb eigenlijk geen metingen naar luchtkwaliteit nodig om te weten wanneer de lucht vuil is. Dan begin ik vanzelf te piepen. Van de zes mensen in onze hoek van de straat zijn er vijf hartpatiënt. Ik sluit niet uit dat dit met het autoverkeer te maken heeft."

Maastricht is een van de steden in Nederland waar inwoners klagen over luchtvervuiling. De stad ligt in een dal en vieze lucht kan moeilijk weg, vertelt voorzitter Paul Rutten van Klaor Loch, een stichting die zich sterk maakt voor schonere lucht in Zuid-Limburg. Bovendien is het industriegebied van Luik nabij. Als het ook nog eens zonnig en windstil is, zoals ruim een week geleden, hangt er smog boven de stad. ,,Funest voor ouderen, maar ook voor kinderen."

Officieel wordt de lucht in Nederland steeds schoner. 'Voor het grootste deel van het land is de luchtkwaliteit sterk verbeterd in de afgelopen jaren. Dat komt de gezondheid van de bevolking ten goede', schreef staatssecretaris Mansveld (Milieu, PvdA) onlangs aan de Tweede Kamer. Met onmiddellijk daarna in de brief de kanttekening dat in gebieden met veel intensieve veehouderij en in de grote steden de problematiek ,,behoorlijk hardnekkig" is.

Dat mag je wel zeggen. Jaarlijks overlijden in Nederland ongeveer drieduizend mensen vroegtijdig door blootstelling aan fijnstof en ozon*. 'Alle beleidsinspanningen ten spijt is de Nederlandse luchtkwaliteit bijvoorbeeld gemeten naar de fijnstofconcentraties van matige tot slechte kwaliteit', schreef eerder het Planbureau voor de Leefomgeving. Onder meer door de vele auto's in een dichtbevolkt land 'behoort de geschatte levensduurverkorting als gevolg van fijnstof tot de hoogste in Europa'.

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie WHO mag er jaarlijks gemiddeld maximaal 20 microgram fijn stof per kubieke meter in de lucht zitten. De Europese Unie hanteert een norm van 40 microgram. ,,Die norm is dus ongezond", stelt een woordvoerder van het Longfonds. Zelfs deze Europese norm haalt Nederland niet. Nederland heeft uitstel gekregen om aan de normen voor fijnstof en stikstofdioxide te voldoen. Behalve een gemiddelde norm van 40 microgram is er een norm dat ter bescherming van de gezondheid niet vaker dan 35 keer per jaar meer dan 50 microgram fijnstof per kubieke meter in de lucht mag zitten. Dat wordt niet overal gehaald.

Daar komt nog iets bij. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) meet op ongeveer zestig plaatsen de luchtkwaliteit in Nederland. Hoe schoon de lucht in de rest van Nederland is, wordt derhalve niet gemeten maar berekend. Maar die berekeningen worden gemaakt op basis van gegevens van gemeenten en andere wegbeheerders. En zijn die betrouwbaar? ,,Ondanks de consistente aanpak hebben de berekeningen voor toekomstige jaren een relatief grote onzekerheid, vooral doordat de kwaliteit van de invoergegevens niet bekend is", rapporteerde het RIVM .

Gemeenten en wegbeheerders zoals provincies en Rijkswaterstaat hebben er belang bij de luchtkwaliteit op papier goed voor te stellen, om te voorkomen dat bij overschrijdingen van de normen een bouwproject niet door kan gaan. ,,Daarom wordt er met die gegevens ontzettend gesjoemeld", stelt Kees van Oosten, een bekend actievoerder uit Utrecht die al diverse keren heeft geprocedeerd voor inwoners van steden. ,,Er is geen controle op het flatteren van de gegevens." Volgens het ministerie van Infrastructuur en Milieu valt het mee. ,,Vanuit het oogpunt van transparantie zijn alle ingevoerde verkeersgegevens in de monitoringstool openbaar en voor ieder inzichtelijk", reageert het departement. ,,Daarnaast houden de overheden de gegevens in de gaten en verwerken we nieuwe inzichten. "

Er is sprake van smog als schadelijke stoffen zoals ozon, fijn stof, stikstofdioxide en zwaveldioxide zich ophopen bij zonnig en windstil weer. In België bijvoorbeeld worden al bij matige smog maatregelen genomen, zoals waarschuwingen en snelheidsverlagingen op de snelwegen. Nederland doet dat niet. Pas bij ernstige smog, een dagelijks gemiddelde van 200 microgram fijn stof, vindt Nederland smog gevaarlijk.

Levensduurverkorting in Nederland als gevolg van fijnstof behoort tot de hoogste in Europa
'Fijnstof' komt van de Duitse term Feinstaub waarmee alle in de lucht zwevende stofdeeltjes kleiner dan 10 micron (0,01 mm) worden aangeduid. Fijn stof kan longkanker veroorzaken, maar ook de werking van het hart dramatisch beïnvloeden. Ozon in de lucht neemt toe door vuile lucht, krachtige zon en hoge temperaturen. Het gas tast in hoge concentraties de longfunctie aan.

Arjen Schreudern (Redacteur Natuur & Milieu), NRC.NEXT, 5 februari 2013 dinsdag